مذاکره با سرمایه گذاران؛ مهمترین نکات مذاکره با سرمایه گذاران در مورد ارزش گذاری
جذب سرمایه و مذاکره با سرمایه گذاران برای بنیان گذاران استارتاپ به خصوص در مراحل اولیه رشد دشوار و مبهم است. در مقاله فرآیند جذب سرمایه استارتاپ – جادهای از تابلوهای «نَه»! به اصول جذب سرمایه پرداختیم. در این مقاله به مهمترین نکات برای مذاکره با سرمایه گذاران در مورد ارزش گذاری استارتاپ در فرآیند جذب سرمایه میپردازیم.
ارزشگذاری استارتاپ، نُقل جلسات مذاکره استارتاپ و سرمایه گذار
مسلما یکی از مهم ترین و جنجال برانگیزترین موضوعات در مذاکرات بنیان گذاران و سرمایه گذاران خطر پذیر در فرآیند جذب سرمایه، ارزش استارتاپ است.
در فرآیند جذب سرمایه، سرمایه گذار خطرپذیر در ازای تأمین سرمایه، درصدی از سهام استارتاپ را دریافت میکند. مقدار دقیق درصد سهام واگذاری به سرمایه گذار بر اساس میزان سرمایه مورد نیاز استارتاپ و همچنین ارزش گذاری تعیین میشود. بنابراین ارزش گذاری مورد توافق استارتاپ و سرمایه گذار خطرپذیر، تعیین کننده درصد سهام دریافتی سرمایه گذار از استارتاپ است.
کفش سرمایه گذاران را بپوشید و تصور کنید چه مسائلی برای آن ها مهم است.
قبل از هر مذاکره ای با تشخیص اینکه در ذهن سرمایه گذاران چه می گذرد، بهترین پاسخها را برای سوالات احتمالی آنها بیابید. در این مذاکرات سرمایهگذاران خطرپذیر گروهی هستند که بیشتر از بنیانگذاران در جلسات مذاکره حضور داشته اند. در واقع آن طرف میز افرادی با تجربه نشسته اند که با تعداد زیادی استارتاپ سر و کار داشته و همواره سیگنالهای قیمتی آخرین معاملات صورت گرفته در اکوسیستم را دریافت می کنند.
در ادامه این مطلب به سوالات رایج سرمایه گذاران در مورد ارزشگذاری و اهداف طرح آنها در جلسات مذاکره می پردازیم. چراکه با فهم درست اهداف این سوالات احتمالی و رایج، پاسخ های شما و روند مذاکرات بهینه تر میشود.
سؤال اول سرمایه گذار: ارزشگذاری پس از جذب سرمایه استارتاپ در آخرین مرحله جذب سرمایه چقدر بوده و چه میزان سرمایه جذب کردهاید؟
در پاسخ به این سوال این نکته را در نظر داشته باشید که سرمایه گذار ممکن است با استفاده از شبکه ارتباطی خود، اطلاعات معاملات قبلی استارتاپ شما را در اختیار داشته باشد. از طرفی در میان گذاشتن عدد ارزشگذاری تاثیری بر موفقیت فرآیند جذب سرمایه در این مرحله ندارد.
هدف سرمایه گذاران خطر پذیر از طرح این سؤال چیست؟
در وهله اول سرمایه گذاران می خواهند بدانند استارتاپ تا چه اندازه با مدل سرمایه گذاری صندوق آنها تناسب دارد.
به عنوان یک بنیان گذار باید بدانید سرمایه گذار خطر پذیر بسته به مرحلهای از توسعه که در آن سرمایه گذاری می کند، معمولا خواستار درصدی مشخص از سهام استارتاپها در آن مرحله است. به همین دلیل استارتاپ شما باید از نظر مرحله توسعه، حوزه فعالیت و دیگر معیارها با فلسفه سرمایه گذاری صندوق متناسب باشد.
صندوقی را در نظر بگیرید که معمولا مبلغی مابین 400 تا 700 میلیون تومان بر روی استارتاپها در حوزههایی مشخص سرمایه گذاری می کند. اگر درصد سهام دریافتی این سرمایه گذار خطر پذیر بازه 11% الی 26% درصد را تشکیل بدهد بنابراین ارزش گذاری قبل از جذب سرمایه استارتاپ هایی که از این صندوق تأمین مالی کردهاند در بازه حدودی 2 الی 3 میلیارد قرار دارد. به این معنا که اگر به دنبال جذب سرمایه ای معادل با 5 میلیارد تومان هستید، تقریبا باید دور این صندوق را خط بکشید.
دلیل دیگر مطرح شدن این سؤال ممکن است کنجکاوی سرمایه گذار برای تشخیص بیش ارزش گذاری یا کم ارزش گذاری استارتاپ در مرحله قبلی جذب سرمایه است.
سرمایه گذاران خطرپذیر از حالتی که استارتاپ نسبت به ارزشگذاری دور قبل دچار افت ارزش (Down Round) شود، نفرت دارند. یک دلیل ساده آن، عدم تمایل آنها به افت ارزش استارتاپ و بالتبع آن افت ارزش مالکیت سرمایه گذاران قبلی آن به دلیل ورود آن ها در ساختار سهامداری استارتاپ است.
یک دلیل منطقی هم اینست که سرمایه گذار خطرپذیر می داند اگر ارزش فعلی را کمتر و یا برابر با ارزشگذاری استارتاپ در دور قبلی جذب سرمایه بپذیرد، سهام بنیانگذاران رقیق خواهد شد و این مسئله خواه ناخواه بر انگیزه آنها تأثیر خواهد گذاشت. از طرفی سرمایه گذاران خطرپذیر تمایلی ندارند در مرحله ای از جذب سرمایه وارد شوند که درصد سهام موسسان در آن کاهش می یابد.
هدف دیگر طرح این سوال این است که آیا شما سرمایه دریافتی خود در مراحل قبل را به صورت بهینه مدیریت کرده اید. پس بهتر است بتوانید سرمایه گذار را متقاعد کنید که با سرمایه دریافتی در مرحله قبل چه پیشرفت هایی داشته اید.
اگر مشکلی در مدیریت سرمایههای قبلی جذب شده نداشته اید به بیان صریح داده های ارزش گذاری پیشین خود بپردازید. در غیر این صورت با هوشمندی جملاتی را که دلایل و راه حل مشکلات را بیان می کند از قبل آماده کنید.
سؤال دوم سرمایه گذار: انتظار شما از مبلغ ارزش گذاری چقدر است؟
این سوالی رایج در مذاکرات است و سرمایه گذار با طرح آن میخواهد بداند که آیا ارزش استارتاپ شما در بازه قیمتی ارزش گذاری پیشنهادی او هست یا نه.در این بخش از مذاکره که دارای جنبه های ظریفی است پیشنهاد می شود موارد زیر را رعایت کنید.
سعی کنید به جای بیان یک قیمت مشخص، بازه قیمتی خود را بیان کنید تا سنگ بنای اولین قیمت پیشنهادی در مذاکره توسط شما نهاده شود.
بیان بازه قیمتی به سرمایه گذار این پیام را می دهد که آیا انتظار واقع گرایانه ای از ارزش استارتاپ دارید یا بدون بررسی قبلی از حدود ارزش استارتاپ به آن ها مراجعه کرده اید.
توپ را در زمین سرمایه گذار بیندازید و از او درخواست کنید با توجه به تجربه خود و وضعیت فعلی بازار، قیمتی را پیشنهاد دهد.
یک مذاکره حرفه ای در مورد ارزش گذاری با بیان یک بازه قیمتی شروع و متناسب با نحوه واکنش طرف مقابل ادامه مییابد.
می توانید در پاسخ های خود از مواردی مانند زیر کمک بگیرید:
“در معامله قبلی با ارزش بعد از جذب سرمایه X میلیون تومان به تفاهم رسیدیم و Y میلیون تومان جذب کردیم.”
با این پاسخ سرمایه گذار خطرپذیر با خود می اندیشد که ارزشگذاری باید بیشتر از X میلیون تومان باشد چراکه ارزشگذاری استارتاپ در دور قبلی این مبلغ بوده و بنیان گذاران نیز پیشرفت خوبی را تا به امروز پشت سر گذاشته اند.
“جذب سرمایه X ماه پیش صورت گرفته و ما پیشرفت خوبی داشته ایم.”
“از قیمت های پیشنهادی سرمایه گذاران مختلف آگاه هستیم و انتظار ما نیز متناسب با عرف فعلی بازار است.”
“با توجه به اینکه زمان بسیاری از جذب سرمایه قبلی میگذرد، بازار بهتر می تواند ارزش منصفانه ما را بیان کند به همین دلیل مایلیم که بازار این ارزش را مشخص کند.”
“ما به دنبال یک همکاری مشترک بلند مدت با سرمایه گذاران هستیم و در حال حاضر تنها به دنبال بیشترین عدد ارزش گذاری نیستیم.”
همچنین می توانید بپرسید که استارتاپ های مشابه شما در این مرحله چه مقدار ارزشگذاری شدهاند.
سؤال سوم سرمایه گذار: آیا سرمایه گذاران مراحل قبلی نیز در این مرحله سرمایه گذاری خواهند کرد؟
پاسخ به این سوال دارای ظرافت هایی است چرا که سرمایه گذاران قبلی شما دارای اطلاعات دقیقی از شاخصهای کلیدی استارتاپ، توانمندی اعضای تیم، عملکرد مـدیریت و وضعیت رقبا است. از همین رو سرمایه گذاران جدید مایلند بدانند آیا سرمایه گذاران قبلی با توجه به اطلاعات دقیق خود از عملکرد کلی استارتاپ، در صورت امکان تمایلی به ادامه سرمایه گذاری دارند یا نه.
بنابراین بهتر است گفتگویی با سرمایه گذاران قبلی خود داشته باشید و نظر آن ها را در جلسه مذاکره مطرح کنید.
برای مثال می توانید پاسخ خود را این گونه بیان کنید:
“می دانیم شما خواستار درصد مشخصی از سهام هستید. در راه رسیدن به این موضوع کمکتان می کنیم اما در این راه نمی توانیم از سرمایه گذاران قبلی خود بخواهیم از حق افزایش سرمایه متناسب با درصد سهام خود استفاده نکنند.”
با بیان این موضوع به سرمایه گذار یاد آور میشوید که سرمایه گذاران فعلی حامی و مطلع از فرآیند جذب سرمایه هستند و شما در هر مرحله جذب سرمایه حقوق سرمایه گذاران قبلی را محترم می شمارید و مانعی برای سرمایه گذاری مجدد آنها نیستید.
چه زمانی میتوانید ارزش استارتاپ را مشخصا در مذاکره با سرمایه گذاران بیان کنید؟
- سرمایه گذاران شما تازه کارند و تجربه زیادی در ارزیابی استارتاپ ها ندارند.
- تعداد زیادی سرمایه گذار خواستار سرمایه گذاری در استارتاپ شما هستند و ممکن است عدد پیشنهادی شما روند مذاکرات را تسریع کند.
- شما به اجبار با چندین سرمایه گذار برای جذب سرمایه مذاکره می کنید چرا که هیچ سرمایه گذاری به تنهایی حاضر به تأمین مالی استارتاپ شما نشده است.
جلوگیری از اشتباهات بزرگ در مذاکرات
ارزش آفرینی را نسبت به ارزشگذاری در اولویت قرار دهید.
اگر در پایان یک معامله قرار بود دیگر طرف قرارداد خود را نبینید، تنها تمرکز بر ارزش گذاری شاید اهمیتی نداشت. اما همکاری بنیان گذار و سرمایه گذار بلند مدت بوده و قرار است جلسات و دیدارهای زیادی با یکدیگر داشته باشند. به همین دلیل سعی کنید خدمات دیگر چون شبکه ارتباطی سرمایه گذار، مشاوره های حقوقی، مالی و فنی تیم سرمایه گذار و همچنین باز مشارکت او در تأمین مالی دورهای بعدی را نیز در نظر بگیرید.
به تفاهم رسیدن بر سر ارزش منصفانه را نسبت به دریافت سرمایه بیشتر از سرمایه گذار در اولویت قرار دهید.
دقت کنید که با دریافت سرمایه بیشتر نه تنها درصد سهام مالکیت بلکه کنترل و نفوذ بنیانگذاران استارتاپ در هیئت مدیره و تصمیم های کلیدی کاهش می یابد.
* این مطلب با اقتباس از نوشته های مارک ساستر کارآفرین و سرمایه گذار خطرپذیر مشهور آمریکایی نگاشته شده است.
۱۲ اشتباه ویرانگر در سرمایهگذاری در بورس و بازارهای مالی
آگاهی از خطاهای رایج و ویرانگر در سرمایهگذاری در بورس، مهمترین بخش از یک برنامه موفق سرمایه گذاری است. بررسی تکرار خطاهای رایج نشان میدهد که بزرگترین دشمن این دسته از سرمایه گذاران خود آنها هستند.با تاپ تریدرز باشید تا رایجترین خطاهای سرمایهگذاران را با هم بررسی کنیم
۱- خرید در بالاترین قیمت (گران خریدن)
نخستین اصل سرمایهگذاری خرید در پایینترین قیمت و فروش در بالاترین قیمت ممکن است. پس چرا بعضی از افراد به عکس عمل میکنند؟ دلیل اصلی این است که افراد به عملکرد گذشته سهم نگاه میکنند. بسیاری از افراد روی دسته یا گونهای از داراییها که طی یک یا دو سال گذشته عملکرد خوبی داشتهاند، سرمایهگذاری میکنند و استدلالشان است که چون عملکرد دارایی مورد نظر در گذشته خوب بوده در آینده نیز خوب خواهد بود. اما این فرض کاملا اشتباه است. گران خریدن و ارزان فروختن شیوه افرادی است که برنامه مشخصی در ذهن ندارند و فقط به تحرکات بازار واکنش نشان میدهند. سرمایهگذاری این افراد به جای این که راهبردی باشد تاکتیکی است. عده دیگری که همیشه در معرض گران خریدن هستند افرادی هستند که موج خریداران بازار را دنبال میکنند. برخی از انواع سهام موجود در بازار در یک دوره کوتاه مد روز میشوند و بسیاری از سرمایهگذاران مبتدی را در اوج قیمت به سوی خود میکشند. همیشه سعی کنید به عملکرد آینده سرمایهگذاری مورد نظر خود نگاه کنید نه وضعیت آن در گذشته.
۲- فروش در پایینترین قیمت (ارزان فروختن)
بسیاری از سرمایهگذاران تا زیانشان جبران نشود حاضر به فروش سهام خود نیستند. غرور این افراد اجازه نمیدهد که قبول کنند اشتباه کردهاند و سهامشان را به قیمت بالایی خریدهاند. اما افراد باهوش واقعیت را میپذیرند و به سرعت جلوی ضرر بیشتر را میگیرند. به یاد داشته باشید که همه سرمایهگذاریها هم به ارزش افزوده نمیرسند و حتی سرمایهگذاران حرفهای هم همیشه در کار خود موفق نیستند. بهترین کار این است که هر چه زودتر جلوی ضرر بیشتر گرفته شود و منابع مورد نظر در سرمایهگذاری دیگری به جریان گذاشته شود.
۳- نداشتن برنامه مشخص برای سرمایه گذاری
سرمایه گذار باید از ابتدای کار برنامه مشخصی برای سرمایه گذاری خود در نظر بگیرد تا در آینده بتواند تصمیمهای خود را در قالب همین برنامه شکل دهد. برای طراحی برنامه سرمایهگذاری توجه به چند عامل اصلی از جمله افق زمانی، میزان ریسک پذیری، میزان وجوه قابل سرمایهگذاری و میزان افزایش احتمالی سرمایهگذاری در آینده بسیار ضروری است. سرمایه گذار باید به دقت بداند چه کار میخواهد بکند و تا چه اندازه تحمل پذیرش نوسانهای بازار را دارد.
۴- سرمایهگذاری بر روی یک سهم خاص به جای سبدی از انواع اوراق بهادار
سرمایهگذاری بر روی یک سهم خاص نسبت به سرمایه گذاری در یک شرکت سرمایهگذاری و یا صندوق سرمایهگذاری مشترک، ریسک به مراتب بالاتری همراه خواهد داشت. سرمایهگذاران بهتر است بر روی سبد متنوعی از انواع اوراق بهادار و شیوههای متفاوت سرمایهگذاری متمرکز داشته شوند. در غیر اینصورت، در مقابل نوسانهای یک نوع خاص از اوراق بهادار یا بخش خاصی از اقتصاد به شدت بی دفاع و آسیب پذیر خواهند بود. البته نباید مفهوم تنوع شرکتها و یا صندوقهای سرمایهگذاری را با تنوع سبد اوراق بهادار اشتباه گرفت. ممکن است شخصی در چند صندوق سرمایهگذاری مشارکت سرمایهگذاری کرده باشد اما متوجه نباشد که همه این صندوقها در چند صنعت مشابه و حتی بر روی چند گونه خاص از اوراق بهادار سرمایهگذاری کردهاند. از سوی دیگر، باید به خاطر داشت که تنوع بیش از اندازه هم ممکن است باعث پرداخت کارمزد بیش از حد شود. در هر حال، بهترین شیوه ممکن، حفظ تعادل در کار سرمایهگذاری است و شاید بهترین ابزار آن هم استفاده از راهنماییهای یک شخص آگاه یا یک مشاور خبره باشد.
۵- سرمایهگذاری بر روی سهام به جای سرمایهگذاری بر روی شرکت
سرمایهگذاری قمار نیست و نباید مانند یک بازی برد و باخت با آن نگاه کرد. سرمایهگذاری پذیرش ریسک معقول با هدف تامین مالی یک بنگاه اقتصادی معین است. بنگاهی که به نظر سرمایهگذار این توانایی را دارد که در بلندمدت به رشد مثبتی دست یابد. برای رسیدن به این هدف، بهتر است دست به کار تحلیل ویژگیهای بنیادی شرکت یا صنعت مورد نظر شوید و نه بررسی تغییرات روزانه قیمت سهام شرکت. خرید یک سهم تنها بر اساس هجوم بازار یا علاقه شخصی شما نسبت به محصولات تولیدی یا خدمات ارائه شده توسط شرکت، بهترین راه برای دور ریختن پولتان است! به علاوه، لازم است گوشه چشمی هم به چگونگی رعایت مسایل مربوط به راهبری شرکتی در شرکت مورد نظرتان داشته باشید.
۶- کافی دانستن اخبار رسانهها
یکی دیگر از خطاهای رایج سرمایهگذاران مبتدی این است که به مطالعه و گوش کردن به اخبار رسانههای همگانی اکتفا میکنند و هیچ ارتباط حرفهای با مشاوران کارکشته سرمایهگذاری ندارند. حتی زمانی که فکر میکنید به خبر دست اولی دست پیدا کردهاید و میتوانید با استفاده از آن پرتفویتان را رونق بدهید، به یاد داشته باشید که همیشه با عدهای سرمایهگذار حرفهای طرف هستید که هرکدام چندین نفر تحلیلگر خبره را به استخدام خود درآوردهاند. سرمایهگذاران حرفهای اطلاعات خود را از چندین منبع مستقل گردآوری میکنند و پیش از تصمیم گیری راجع به سرمایهگذاری مورد نظر خود اطلاعات موجود را به دقت تجزیه و تحلیل میکنند. اگر فکر میکنید که اطلاعاتی که به دست شما رسیده کاملا دست اول است و شخص دیگری از آن خبر ندارد به شدت اشتباه میکنید. فراموش نکنید خبری که به گوش شما رسیده ممکن است به گوش دیگران هم رسیده باشد، پس همین اطلاعات ممکن است تا این لحظه تاثیر خود را بر روی قیمتها گذاشته باشد.
۷- پرهیز از خرید و فروشهای مکرر
هرچه کمتر سرمایهگذاریهای انجام شده خود را جابجا کنید در نهایت عایدی بیشتری نصیبتان میشود. مطالعه انجام شده توسط دو تن از استادان دانشگاه کالیفرنیا بر روی بیش از ۶۴هزار نفر سرمایهگذاران یک موسسه بزرگ کارگزاری، طی سالهای ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۶ نشان میدهد که این افراد بدون در نظر گرفتن هزینه معاملات ۷/۱۷ درصد سود سالانه حاصل از سرمایهگذاری داشتهاند که این رقم به خودی خود ۶ درصد بالاتر از میانگین بازار سهام بوده است. اما هنگامی که هزینه معاملات محاسبه میشود، سود حاصل از سرمایهگذاری آنها به رقم ۳/۱۵ درصد در سال یا ۸/۱ درصد پایینتر از میانگین بازار نزول میکند. برای سرمایهگذاران مبتدی خرید و نگهداری سهم بهتر از خرید و فروش مکرر آن است.
۸- پرداخت بیش از اندازه هزینه و کارمزد
سرمایهگذاران باید پیش از گشایش حساب نزد کارگزار متوجه هزینههایی که به عهدهشان گذاشته میشود مانند هزینههای مدیریت پرتفوی و کارمزد معاملات باشند. به علاوه، میزان عایدی سرمایهگذاری باید با توجه به تمامی این گونه هزینهها برآورد شود.
۹- ناآگاهی از قدرت واقعی تحمل ریسک
اولین نکتهای که هرگز نباید فراموش کرد این است که سرمایهگذاری بدون ریسک وجود ندارد. با اندازه گیری تاثیر احتمالی مبلغ مشخصی از زیان مالی (برای مثال ۱۰۰۰۰ ریال) بر وضعیت کلی پرتفوی و روح و روان شخص میتوان میزان اشتیاق او را به پذیرش ریسک تعیین کرد. به طور کلی، میتوان گفت افرادی که برای اهداف بلند مدت برنامهریزی میکنند و به انتظار درآمد بیشتری هستند، باید پذیرای ریسک بیشتری باشند. در هر حال، برای ارزیابی میزان ریسکپذیری خود لازم نیست منتظر کاهش ناگهانی کوتاه مدت ارزش داراییهایتان باشید. همین امروز دست به کار شوید و سقف واقعی تحمل ریسک خود را مشخص کنید. در پایان این مطلب، گفتنی است که با وجود هشدارهای داده شده، به هیچ وجه نگرانی وجود ندارد و فقط با کمی تلاش و جدیت میتوانید از این گونه خطاها دوری کنید و سرمایهگذاری مطمئنی را به انجام برسانید.
۱۰- سهل انگاری و بی توجهی
افراد به طور معمول به خاطر این که نمیدانند از کجا و چگونه سرمایهگذاری خود را شروع کنند، از آغاز کار طفره میروند یا بدلیل زیان سرمایهگذاریهای قبلی یا رشد منفی بازارهای سهام، از سرمایهگذاری جدید سرباز میزنند. سرمایهگذار باید در هر وضعیتی به کار خود ادامه دهد و با توجه به شرایط بازار مورد نظر خود مطمئن شود.
۱۱- اعتماد به نفس بیجا
بسیاری از سرمایهگذاران همچنان تصور میکنندکه از چگونگی فعالیت بازار سرمایه اطلاع دارند، در حالی که واقعیت چیز دیگری است. همانطور که جاش بیلینگز طنز نویس میگوید آنچه انسان نمیداند از وی احمق نمیسازد؛ بلکه آنچه تصور میکند میداند ولی در واقع نمیداند وی را به یک احمق تبدیل میکند. نتیجه این که، افراد اقدام به سرمایهگذاری میکنند بدون اینکه دانش کافی درباره عواقب تصمیمهایشان داشته باشند. مثل این است که به جایی سفر کنید که قبلا هیچگاه در آنجا نبودهاید، بدون اینکه نقشه یا مسیر یا راهنما با خود داشته باشید. نداشتن تحصیلات علمی در مسائل مالی، باعث شده که اکثر سرمایهگذاران تصمیمات خود را بر اساس دانش عام در جامعه اتخاذ کنند. این دانش همان ایدهها و نظرهایی است که آنقدر در بین مردم باقی مانده و پذیرفته شدهاند که دیگر کسی در مورد آنها سوال نمیکند. متاسفانه اغلب آنچه به عنوان دانش عام در مورد سرمایهگذاری وجود دارد نادرست است. در نتیجه، سرمایهگذاران، تصمیماتی اتخاذ میکنند که نتایج فاجعهباری به همراه دارد.
۱۲- انتظار نامعقول
همیشه در زمان وجود حباب قیمتها در سطح بازار سرمایهگذارانی را میبینیم که صبر خود را از دست میدهند و ریسک بیش از اندازهای را متحمل میشوند. داشتن دید بلند مدت نسبت به سرمایهگذاری انجام شده بسیار مهم است. سرمایهگذار نباید به عوامل بیرونی اجازه دهد تاثیر نامطلوبی بر روی تصمیمگیری او داشته باشند و باعث شوند او در زمان نامناسب استراتژی خود را تغییر دهد. همیشه میتوان با مقایسه عملکرد پرتفوی مورد نظر با شاخصهای پایه به انتظاری معقول دست یافت.
سرمایه گذاری در بورس سهام و ۱۹ راز برای تضمین موفقیت شما در آن
در این مقاله که توسط تیم آموزشی کالج تی بورس تهیه گردیده، به بیان توصیه های لازم برای سرمایه گذاری و معامله گری در بازار بورس سهام پرداخته ایم. وقتی سوار هواپیما میشوید، به این فکر کردهاید که امنیت شما در گرو چه تعداد پارامتر است؟ چگونه تهدیدها شناسایی و برطرف شده که یک هواپیما بدون مشکل برخواسته و فرود بیاید؟ امنیت و پیشرفتهای تکنولوژی پروازی را که اکنون شاهد آن هستید ثمره مطالعات، آزمایشات، مشکلات و حتی سقوط تعدادی هواپیما در گذشته بوده است. معامله گری هم همچون پرواز پر از مخاطره بوده و هست. اگر از تجربیات دیگران استفاده نکنیم باید خودمان تجربه کنیم.
توصیه هایی برای سرمایه گذاری در بورس
توصیههای زیر برگرفته از تجربیات تعداد بسیار زیادی از معامله گران آماتور و حرفه ایست که حاصل شکستهای آنها و موفقیت هایشان است.
۱. افسوس فرصت های از دست رفته را نخورید
در بازارهای مالی و سرمایه گذاری فرصتها تکرار میشوند، پس مانند یک شکارچی به دنبال زمان مناسب بگردید. در بازارهای مالی و بورس شاهد موجهای گوناگون صعودی و نزولی خواهید بود. پس هرگز افسوس نخورید.
۲. سرمایه غیرضروری خود را وارد بورس کنید
سرمایه ای که قرار است وارد بازار معاملات بورسی کنید، تمام اندوخته زندگیتان نباشد. عزت نفس یک معامله گر ارتباط نزدیکی با آرامش حین معامله دارد.
۳. تجربه و صبر؛ دو عنصر کلیدی برای سرمایه گذاری در بورس
۴. استفاده درست از اهرم برای سرمایه گذاری در بورس
وجود اهرم در بازارهای مالی یا اعتبارات کارگزاری ها همانند تیغ دو سر میمانند و میتواند به راحتی، زیان شما را در بورس سهام چند برابر کنند.
۵- مدیریت و تقسیم سرمایه اصولی
نگرش خود را نسبت به بازاهای مالی و بورس همانند شخصی باشد که قرار است در دوی ماراتن شرکت کند، انرژی و سرمایه خود را تقسیم بندی کنید و به موقع استفاده کنید.
۶- انجام معامله در محیط مشخص
معامله شما باید در محیط معامله گری انجام شود. یعنی محیطی که هیچ چیزی تمرکز شما را از طرح و انضباط معامله گریتان دور نمیکند. در غیر این صورت با تخطی از طرح خود متحمل زیان شدید یا در صورت سود دچار خودبینی کاذب و عدم اعتماد به طرح خود میشوید که به مراتب خطرناکتر است.
۷- رعایت حدضرر (stoploss)
حد ضرر ضامن حفظ سرمایه شماست وقتی تحلیلهایتان درست از آب در نیامد. یک معامله گر علاقهای به زیان کردن ندارد و با تعیین حد ضرر خود را از گرفتاری در بیماریهایی همچون “ازدواج با سهم” مصون میدارد. در مقاله “حد ضرر در معاملات بورس چیست و چگونه آن را تعیین کنیم؟” به طور کامل به توضیح حد ضرر در معامله گری بورس پرداختیم.
۸- مهمترین اصل سرمایه گذاری در بورس، حفظ سرمایه اصلی است، نه کسب سود
بزرگترین سرمایه گذار دنیا، وارن بافت، ۲ قانون اصلی دارد. اول پول خود را از دست نده، مهمترین اشتباهات سرمایهگذاری دوم قانون اول را از یاد نبر. اولویت اصلی در معامله گری حفظ پول است، پس مدیریت سرمایه ، باید اصل حیاتی زندگی هر معامله گری باشد.
۹- از اشتباه کردن نترسید، تکرار اشتباهات ترسناک است
شکست مقدمه پیروزیست به شرطی که از آن درس بگیرید. اگر در بازارهای مالی در معاملات بورسی خود مرتب در حال شکست هستید نگران نباشید چون تنها یک بازندهی فعال است که میتواند تبدیل به یک برنده ی فعال شود. لذا از شکست های خود در معاملات اشتباه درس بگیرید. دلیل آنرا یادداشت کنید و در معامله بعدی از آن بپرهیزید.
۱۰- در بورس مانند شکارچی رفتار کنید
لزوما تعداد معاملات زیاد ضامن سودآوری شما نیستند. پس از پشت چارت نشینی پرهیز کنید. که در نهایت به ضرر معاملات بورسی و سلامتی جسمی شماست. تحلیل کنید، منتظر بهترین لحظه شوید و آنگاه وارد معامله شوید.
۱۱- ذات بازار را بشناسید؛ قرار نیست بازار همیشه طبق خواسته شما پیش برود
بازارهای مالی و سرمایه گذاری در بورس میتوانند به راحتی و بدون هیچ دلیل خاصی پرشتاب به مسیر خود ادامه دهند یا از مسیر خود منحرف شوند این ذات بازار بورس سهام هست پس با بازار همراه باشید و تعصبی روی جهت آن نداشته باشید.
۱۲- از ضرر کردن نترسید
برای خود نمودار روند سود سازی بکشید. هیچ نموداری بصورت مستقیم بالا نمیرود. پس وقتی در خرید و فروش سهام ضرر میکنید، مایوس نشوید و وقتی هم در معاملات بورسی سود میکنید به خود مغرور نشوید. چون تنها یک بازدهی ۶ ماهه است که به شما نشان میدهد واقعا چه کاره هستید.
۱۳- شکست را بپذیرید و از آن درس بگیرید
خدا معمولا کاری به بازاهای مالی و بورس سهام ندارد. پس اگر در ضرر هستید به جای دعاکردن برای اینکه معامله شما وارد سود شود، شکست را پذیرفته و به افزایش دانش و تجربه خود بپردازید. با شرکت در دوره های آموزش بورس و کلاس های تحلیل گری بازار سرمایه گذاری سهام، علم خود را بالا برده و با دانش کافی وارد آن شوید و سرمایه گذاری کنید.
۱۴- اندیکاتورهای زیاد، سم مهلک در معاملهگری
در تحلیلگری بورس، اندیکاتورها چیزی جز بیان دیگری از نمودار قیمت نیستند. آنها قادر به پیشگویی نیستند. پس مانیتور خود را با آنها پر نکنید. قیمت را درست تحلیل کنید و طبق روند رفتار کنید. روند باید دوست معامله گر باشد.
۱۵- زندگی شخصی خود را درگیر نوسانات بورس نکنید
اگر ازدواج کرده اید همسر و فرزندان شما بیشترین خوشبختی شما هستند. پس آنها را درگیر معاملات خود نکنید. عده ای تا سود میکنند شروع به بذل و بخشش و رستوران رفتن با اعضای خانواده میکنند. ولی خدا نکند که ضرر کنند زندگی را برای اهل دنیا سخت میکنند پس معتدل و میانه رو باشید.
۱۶- از تعطیلات بورسی به بهترین شکل ممکن استفاده کنید
بازارهای مالی استاندارد معمولا مهمترین اشتباهات سرمایهگذاری دو روز در هفته تعطیل هستند پس از این فرصت برای مطالعه و تفریح و بالابردن دانش معامله گری خود استفاده کنید.
۱۷- سفارشات سرخطی خطای سرمایه گذاری در بورس را بسیار زیاد میکند
تا میتوانید از خرید و فروش های سرخطی پرهیز کنید وکمی با مفهوم خرید و فروش های شرطی آشنا شوید. مثلا اگر این عدد را شکست، من میخرم یا میفروشم. درک این مفهوم نیمی از هنر معامله گری است.
۱۸- از گرفتن چاقوی درحال فرود جلوگیری کنید!
وقتی معامله شما در ضرر فرو میرود از اضافه کردن و میانگینگیری پرهیز کنید. ولی اگر معامله بورسی شما در سود رفت مجازید که حجم اضافه کنید.
۱۹- انضباط؛ تفاوت میان سرمایه گذار برنده با سرمایه گذار بازنده در بورس
انضباط در معامله گری اصلی ترین برگ برنده معامله گر است. پس به طرح خود پایبند باشید و با روند مبارزه نکنید. [ads1]
ده نکته مهم در خرید و فروش سهام و سرمایهگذاری در بورس
بازار سرمایه ماهیتی نوسانی دارد و برای موفقیت در آن باید از دانش و تجربه لازم برخوردار باشیم و بتوانیم زمان لازم برای فعالیت مطلوب در این بازار را اختصاص دهیم. در واقع برای خرید سهام، باید بسیاری از عوامل را بررسی کنیم تا بتوانیم بهترین نتیجه را بگیریم. نکات متعددی برای سرمایهگذاری در بورس وجود دارند که لازم است رعایت شوند، از این رو در این مقاله به بررسی ده نکته مهم در خرید و فروش سهام و سرمایهگذاری در بورس خواهیم پرداخت.
نکات مهم برای خرید و فروش سهام و سرمایه گذاری در بازار بورس
عموما برای فعالیت در هر بازاری لازم است تا نکات اولیه، که لازمه فعالیت درست و منطقی هستند، را آموخته باشیم. بازار سرمایه نیز یکی از بازارهایی است که برای فعالیت در آن لازم است تا شرکتهای بورسی را از ابعاد مختلفی مورد سنجش و ارزیابی قرار دهیم. بازار سرمایه به دلیلی پیچیدگیهای خاصی که دارد، شاید بیش از بازارهای دیگر نیازمند دانش و زمان برای کسب آگاهی و تجربه باشد. این پیچیدگی، هم از حیث اطلاعات کلی بازار و نحوه عملکرد آن است، هم صنایع و شرکتهای بسیاری وجود دارند که باید از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرند. مورد دیگر آن است که حتی نحوه فعالیت در سامانههای معاملاتی نیز نیازمند آموزش است.
چنین بازاری قاعدتا نمیتواند برای افراد بدون آگاهی بازده داشته باشد و این افراد عموما زیانهای سنگین خواهند کرد. پس اولین لازمه فعالیت در بورس کسب دانش و اطلاعات لازم برای فعالیت است و در مرحله بعد لازم است که موارد و نکات مهم و کاربردی موجود در بازار سرمایه را بدانید و به آنها عمل کنید. در واقع ورود بدون علم و آگاهی کامل از صنایع و شرکتهای مختلف، میزان بازده و نحوه عملکرد آنها، به کسب زیان منجر خواهد شد و عوامل دیگری نیز وجود دارند که در ادامه این مقاله به بیان ده مورد از مهمترین نکات در زمینه خرید و فروش سهام و سرمایهگذاری در بورس خواهیم پرداخت:
۱- سرمایهگذاری با پول مازاد
لازم است توجه داشته باشید که میزان پولی را باید وارد بازار سرمایه کنید که در صورت از دسترفتن آن، آسیب جدی به شما وارد نشود. در واقع فروش زمین، ساختمان، ماشین و … برای فعالیت در بورس کاری اشتباه است و هرگز نباید انجام شود. به طور کلی بهترین راه این است که میزان پولی را وارد این بازار کنیم که تاثیری بر زندگی روزمره ما نداشته باشد.
۲- انتخاب صنایع برتر
انتخاب صنایع برتر، یکی از عوامل ضروری برای موفقیت در بازار سرمایه است. در واقع لازم است صنعتی انتخاب شود که چشمانداز روشنی داشته باشد و نیاز بیشتری به آن در چرخه اقتصادی کشور حس شود. مورد بعدی قابل تکثیر نبودن یا تکثیر بسیار کم آن صنعت است و لازم است از ثبات بالایی برخوردار باشد و در بین صنایع برتر جهان قرار داشته باشد. تولیدات داخلی محصولات آنها، ارزانتر از سایر کشورها باشد و امکان واردات نیز وجود نداشته باشد تا بتواند بازار خوبی را برای خود فراهم کند و کشورهایی که از لحاظ صنعتی پیشتر از ما هستند، نتوانند محصولات بهتر و ارزانتری تولید کنند.
۳- تشکیل سبدی متنوع از سهام برتر
یکی از راههای کاهش و کنترل ریسک، تشکیل سبدی متنوع از شرکتهای برتر صنایع مفید و کاربردی است. ابتدا لازم است صنایع و شرکتهای موجود در آنها را بررسی کنید و از هر صنعت، یک یا دو شرکت برتر را انتخاب کنید و پس از بررسی صورتها و گزارشات مالی، سهام برتر را انتخاب کنید. داشتن ۴ یا ۵ شرکت و تخصیص ۲۰ تا ۲۵ درصد دارایی به هر کدام، سبب میشود تا از ریسک کلی پرتفو شما کاستهشود و در صورت کسب زیان از یک صنعت، صنایع دیگر به تعدیل سود و زیان شما کمک خواهند کرد.
۴- بازدهی
لازم است میانگین بازدهی شرکت مورد نظر را در دورههای زمانی مختلف بررسی کنید و هر کدام از شرکتها که میانگین بازدهی بیشتری داشته باشند، برای خرید مطلوب خواهند بود.
۵- نقدشوندگی
میزان معاملات روزانه انجامشده برای سهام نیز، یکی از مولفههای دیگر است که در جهت یافتن سهام مناسب ما را یاری میکند. در واقع حجم معاملات، میزان عرضه و تقاضا و فعالیت بدون توقف برای سهام، از جمله عواملی هستند که بر انتخاب ما تاثیر خواهند داشت. سهامی که معاملات روزانه بالایی دارند و به راحتی خرید و فروش میشوند، در واقع از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند و خرید آنها مناسب خواهد بود. سهامی که معاملات زیادی ندارند، در واقع میزان نقدشوندگی کمی خواهندداشت و نمیتوان بهراحتی آنها را تبدیل به نقدینگی کرد.
۶- سهام شناور آزاد
به میزان سهامی که در دسترس عموم قرار دارند و در میان سرمایهگذاران خرد تقسیم شدهاند، سهام شناور میگویند. لازم است که میزان سهام شناور آزاد سهم بیش از ۱۵ درصد باشد. البته لازم به ذکر است که شرکتهایی که میزان سهام شناور آزاد بسیار زیادی دارند نیز مناسب نیستند چراکه سبب کندشدن روند حرکتی سهم میشوند و به دلیل حرکت فرسایشی سهم، سبب خستگی سهامداران میشوند. در واقع سهمی که شناوری بالا دارد، مانند فردی است که تحصیلات بالایی دارد اما پشتوانه کاری برای او وجود ندارد.
۷- بررسی نسبتهای مالی مانند p/e سهم و انجام تحلیلهای مختلف
اگر سود پیشبینیشده را بر قیمت روز سهم تقسیم کنیم، نسبت p/e به دست میآید. این نسبت در صنایع مختلف با یکدیگر متفاوت است و برای انتخاب سهام برتر لازم است تا p/e سهام یک صنعت را با صنعت دیگر مقایسه کرده و سهمی که نسبت p/e کمتری دارد را انتخاب میکنیم. بالابودن این مقدار نشان از خوشبینی سهامداران از آینده دارد و بیان میکند که به رشد و کسب بازده برای شرکت باور دارند. لازم به ذکر است که ریسک سهامی که این نسبت برای آنها بالا است نیز بیشتر خواهد بود. نکته دیگری که بسیار اهمیت دارد، انجام تحلیلهای مختلف نظیر تحلیل تکنیکال و بنیادی است که دید جامعی از وضعیت شرکت به ما خواهند داد و میتوانیم با اطمینان بیشتری به سمت کسب بازده بالا حرکت کنیم.
۸- میزان پرداخت سود نقدی
میزان سود نقدی که شرکتها در مجامع سالیانه خود به سهامدارانشان پرداخت میکنند، هرقدر بیشتر باشد، آن شرکت مناسبتر خواهدبود. در واقع شرکتها تعیین میکنند که چه میزان از سود به دستآمده را میان سهامداران با عنوان سود نقدی تقسیم کنند. از مهمترین اشتباهات سرمایهگذاری این رو سهام شرکتهایی که پیشنهاد پرداخت سودنقدی بالاتر از ۸۰ درصد از سود به دستآمده سالانه خود را دارند، مناسب هستند. برای بررسی این مهم، بررسی سود نقدی سالهای گذشته میتواند موثر باشد.
۹- کنترل رفتارهای هیجانی
بازار سرمایه دارای نوسانات بسیاری است و در اکثر مواقع رفتارهای هیجانی افراد در مقابل با تغییرات قیمتی و شرایط بحرانی، سبب وخامت اوضاع میشود. در واقع رفتارهای سرمایهگذاران در این بازار، بر کل بازار سرمایه اثرگذار است و لازم است تا با دانش لازم و کنترل عواطف و احساسات خود پیش رویم تا از تصمیمات هیجانی و زیانهای بیشتر در امان باشیم.
۱۰- عملکرد مدیریت، طرح های توسعه و قدمت شرکت
عملکرد مدیریت شرکت نیز بسیار مهم است، چرا که برخی از شرکتها با اعلام اعداد و ارقام کذب، سبب زیان سهامداران میشوند و شرکتهایی که عملکرد مدیریت خوبی داشتهاند، با بررسی سوابق گذشته مدیران آنها قابل تشخیص هستند. در این حالت عملکرد خوب مدیران حاکی از آن است که در تعیین عواملی چون قیمت سهم، پیشبینی سود، تعدیل مثبت یا منفی، طرحهای توسعه و افزایش سرمایه، صادقانه عمل کردهاند و تغییری در قیمتها و دیگر عوامل ایجاد نشده است. نکته بعدی قدمت شرکتها است. موفقیت شرکتهای نوپا زمانبر است. در واقع کسب و کارهای نوپا مانند کودکی هستند که نیاز به طیکردن مجموعهای از مراحل دارد تا به حد جوانی و بزرگسالی برسد. اگر شرکت مناسب را انتخاب کنید، با گذر سهام رشد قابل توجهی خواهد داشت اما امکان شکست نیز وجود دارد.
نکات مشترک میان تمامی شرکتهای موفق
در واقع تمامی شرکتهای موفق به نوعی این مولفهها را در خود داشتهاند و به همین دلیل به موفقیتهای چشمگیر دست پیدا کردهاند. در ادامه به بیان این نکات خواهیم پرداخت:
درآمدهای جاری هر سهم
سود آخرین سه ماهه سهامی که انتخاب میکنید، باید در مقایسه با سهماهه مشابه سال قبل، رشد حداقلی ۲۰ درصد و بالاتر داشته باشد.
درآمدهای سالانه
درآمدهای شرکت طی ۵ سال گذشته، باید رشد قابل توجهی داشته باشند و لازم است تا سهامی مهمترین اشتباهات سرمایهگذاری انتخاب شوند که سود سالانه آنها از رشد ۲۵ تا ۵۰ درصدی تشکیل شده باشد.
محصولات یا خدمات جدید
بعضی شرکتها به دلیل خدمات متفاوت و و ایجاد نوآوری در کسب و کارشان، میتوانند ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند و پتانسیل کسب سود بیشتری خواهند داشت. لازم به ذکر است که باید از شرکت و خدمات آن مطمئن باشید، چراکه ممکن است هزینههای انجامشده به ثمر نرسند و زیان در بر داشته باشند. از این رو قدمت و سابقه شرکت مورد توجه خواهد بود.
میزان عرضه و تقاضا و حجم سرمایه شرکت
میزان عرضه و تقاضا و حجم معاملات سهام در قیاس با یکدیگر عاملی است که اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت معاملات و تمایل سرمایهگذاران به معاملات آن سهم به ما میدهد. از طرفی سهامی که میزان عرضه و تقاضای بالایی دارند، در واقع میزان نقدشوندگی بالایی نیز خواهند داشت. مورد دیگر این است که در شرایط مساوی و صرفا وجود تفاوت در میزان سرمایه، شرکتهایی که سرمایه کوچکتری دارند، در قیاس با شرکتهای دارای سهام و طول عمر زیاد بهتر هستند. این شرکتها به دنبال رشد هستند و سهام شناور کمتری دارند و در قیاس با شرکتهای بزرگ که معمولا سهام شناور بالاتری دارند، زودتر رشد خواهند کرد.
پیشگام بودن
به طور کلی و در صنایع مختلف، عموما دو یا سه سهم پیشگام موجود است که رشد خوبی دارند.
حمایتهای نهادی
وجود سرمایهگذاران نهادی که عملکرد بهتری از میانگین بازار داشتهاند، به عنوان سهامداران شرکت بسیار مهم است. در واقع این سرمایهگذاران اشخاص حقوقی هستند و به صورت روزانه به ارزیابی شرکتهای مختلف میپردازند و تخصص، تجربه و امکانات بیشتر این اشخاص در قیاس با افراد حقیقی، سبب میشود تا انتخاب بهتری داشته باشند و میتوان بر اساس انتخاب آنها پیشرفت.
جهت بازار
بررسی جهت بازار در تشخیص میزان سود و زیان سهام میتواند بسیار تاثیرگذار باشد. در واقع با یادگیری تفسیر روزانه شاخصهای عمومی و بررسی عملکرد پیشگامان بازار، میتوانید شرایط عمومی بازار و جهتگیری آن را تشخیص دهید و تغییرات قیمت و حجم سهام مختلف را بررسی کنید
کلام آخر
لازمه فعالیت موفق و سودده در بازار سرمایه، داشتن دانش، تجربه و زمان لازم برای فعالیت است. پس از یادگیری اصول و قواعد بازار، باید به بررسی سهام شرکتهای بورسی از ابعاد و جهات مختلفی بپردازیم. برای انتخاب سهام مناسب لازم است نکات مختلفی را رعایت کنید و عوامل مختلفی چون بررسی نوع صنعت، متنوعسازی پرتفو، کنترل رفتارهای هیجانی، بررسی میزان سود نقدی شرکت، انجام تحلیلهای مختلف، میزان نقدشوندگی، میزان بازدهی و دیگر عوامل را جدی بگیرید و برای سرمایهگذاری به بررسی و استفاده از آنها بپردازید. با انجام این بررسیها و تشخیص جهت بازار، میتوانید سهام مناسب را انتخاب کنید و بازده قابل قبولی کسب کنید.
مهمترین اشتباهات سرمایهگذاری
۰۵ آذر ۹۲ - ۱۸:۵۰
در ایران سرمایه های راکد فراوانی وجود دارد که بعضا به اشتباه مصرف می شوند و به جای سود آوری زیان ده می گردند. بعضی از روش های نادرست سرمایه گذاری ایرانیان در مطلب زیر آورده شده است.
بانکی: سرمایه دریک تعریف عام و ساده اینچنین تعریف شده است"به تعویق انداختن مصرف فعلی برای دست یافتن به مصرف بیشتر درآینده" و همانطور که از این تعریف بر می آید سرمایه گذاری ( Investment ) عبارت است از هر گونه فدا كردن ارزشی در حال حاضر ( كه معمولاً مشخص است ) به امید به دست آوردن هر گونه ارزشی در زمان آینده.
در ایران سرمایه های راکد فراوانی وجود دارد که بعضا به اشتباه مصرف می شوند و به جای سود آوری زیان ده می گردند. بعضی از روش های نادرست سرمایه گذاری ایرانیان:
از قدیم خرید طلا یکی از روش های سرمایه گذاری آینده خانواده های ایرانی بوده است. روشی که معمولا سود آور هم بوده اما در عمل آورده ای برای اقتصاد کشور نداشته و درحقیقت منجر به هدر دادن منابع ملی کشور شده است.
هرگاه قیمت طلا با افت یا تغییر مواجه شده مردم به شکل سنتی به دنبال خرید مسکن رفته اند که برای ما چیزی جز افزایش حبابی قیمت ها و دشواری خرید به همراه نداشته است
در حال حاضر قدرت خرید مسکن دهک های پایین جامعه به شکل چشم گیری کاهش یافته و به دنبال آن بحران مسکن و به تبع ازدواج را به همراه داشته است.
این تجارت پرسود این روزها با عرضه سیم کارت های اعتباری و اضافه شدن اپراتورهای تلفن همراه به شکل چشم گیری کم رنگ شده و از بین رفته است. اما مدت ها سرمایه های ایرانی راهی بازار تجارت آزاد سیم کارت تلفن همراه و فروش آن در بازار می شد.
تنها کشوری که در آن شما می توانید یک پراید بخرید و پس از چند سال استفاده از آن خودرو را باسود بفروشید ایران است! پس خرید و فروش حواله های خودرو هم امری مرسوم می شود که تقریبا تنها در ایران رایج است.
تجارت بنزین و فروش آن در بازار آزاد داخلی و حتی خارجی امری است که به دلیل ارزان بودن قیمت سوخت در کشور رواج یافت و جالب است بدانید پس از افزایش قیمت های حامل های انرژی هم همچنان به قوت خود باقی است.
بازار سیاه سوخت کشور محصولات ارزانش را به کشورهای منطقه به ویژه کشورهای کوچک حاسیه خلیج همیشه فارس صادرمی نماید.
شنیده ها حاکی از آن است که شاید در آینده به جای یارانه نقدی بن کالا به خانواده های کم در آمد تعلق بگیرد. این خبر یاد خرید و فروش کوپن و کوپن فروش های مقابل درب فروشگاه های زنجیره ای را در خاطره ها زنده می کند. تجارت و سرمایه گذاری که اگرچه غیر قانونی و سیاه بود اما سالها در کشور مرسوم بود.
دیدگاه شما