ضرایب همبستگی و آزمونهای معناداری

ملاحظات در تفسیر ضرایب همبستگی

در اجرای آزمون همبستگی و تفسیر نتایج حاصله، رعایت موارد زیر لازم است:

در همبستگی ها، سطح معناداری عبارت است از احتمال به دست
آوردن نتایج تحقیق تا حد و درجه ای که محقق مشاهده کرده است. چنان چه سطح
معنی داری کوچک تر از 0.05 باشد، نتیجه می گیریم که همستگی بین دو متغیر
معنی دار است و این دو متغیر با یکدیگر ارتباط دارند. اما اگر سطح معناداری
بزرگتر از 0.05 باشد، در آن صورت همبستگی بین دو متغیر معنی دار نبوده و
این دو متغیر ارتباط خطی با یکدیگر ندارند.

مقادیر تمامی ضرایب همبستگی بین 1- تا 1+ است، که علامت آن، نشانگر جهت رابطه ( مثبت یا منفی) می باشد.

در تفسیر ضریب همبستگی،
نباید آن را در صدی از همبستگی کامل محسوب کرد. از آنجا که ضرایب همبستگی
به شکل اعداد اعشاری بیان می شوند، افرادی ضرایب همبستگی و آزمونهای معناداری ضرایب همبستگی و آزمونهای معناداری که تبحر در علم آمار ندارند،
گاهی ضرایب همبستگی را به عنوان درصدی از همبستگی کامل تفسیر می کنند.

در تفسیر ضرایب همبستگی از مطلق نگری اجتناب شود. در تفسیر درجه همبستگی، هدف مورد نظر را به خاطر داشته باشیم.

بر اساس شکل هندسی، ضریب
همبستگی هر متغیر با خودش، برابر با عدد یک می باشد. چرا که بر اساس این
شکل، هر متغیری رابطه کامل، مستقیم، مثبت و خطی با خودش دارد. به همین خاطر
در ماتریس همبستگی ها، در کنار رابطه هر متغیر با خودش، عدد یک آمده است.

ضرایب همبستگی تنها روابط
خطی را اندازه گیری می کنند. یک رابطه خطی معنی دار ممکن است حتی در صورت
صفر بودن مقادیر ضریب همبستگی، وجود داشته باشد.

همبستگی لزوما علیت را نشان
نمی دهد. هرگز بر پایه یک همبستگی، نمی توان نتیجه گیری کرد که تغییرات در
یک متغیر به تغییر در متغیر دیگر می انجامد. چرا که تنها آزمایش های کاملا
کنترل شده اند که امکان تعیین رابطه علی بین دو متغیر را تعیین می کنند.
بنابر این، زمانی که در می یابیم دو متغیر با هم همبستگی دارند، اینامر
گویای آن است که جایگاه نسبی در یک متغیر با جایگاه نسبی در متغیر دیگر
همبسته است. ین موضوع لزوما به معنای آن نیست که تغییر در یک متغیر باعث
تغییر در متغیر دیگر می شود.

حبیب پور، کرم، صفری، رضا، راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده های کمی)، نشر لویه، متفکران، تهران، 1388.

ضريب همبستگي و انواع آن در تحليل آماري

در اين مقاله به بررسي موضوع ضريب همبستگي يا correlation coefficient که يکي از مفاهيم بنيادي در علم آمار است خواهيم پرداخت و به نقش آن در مدل سازي معادلات ساختاري اشاره خواهيم نمود.

1- انواع ضرایب همبستگی

سر فرانسیس گالتون همبستگی و رگرسیون را برای وارسی کواریانس در دو یا تعداد بیشتری از خصیصه ها مفهوم سازی کرد و کارل پیرسون (1896) براساس نظریه گالتون فرمول آماری برای ضریب همبستگی و رگرسیون ارائه داد(1986).به مدت کوتاهی پس از آن چارلز اسپیرمن(1904) روش همبستگی را برای روش تحلیل عاملی به کار برد. تکنیک های همبستگی ،رگرسیون و تحلیل عاملی برای دهه های متمادی پایه و اساس تهیه ی آزمون ها و تعریف سازه ها را شکل داده اند . .

ضریب همبستگی پیرسون پایه ای را برای ارائه و آزمون مدل ها در میان متغیرهای اندازه گیری شده و پنهان مهیا می کند. علاوه برآن همبستگی های تفکیکی و نیمه تفکیکی تعریف خاصی از روابط دو متغیره را بین متغیرها امکان پذیر می سازند که در آن واریانس صرفاً مشترک بین دو متغیر، در حالی که نفوذ سایر متغیرها کنترل شده است، تبیین می شود. همبستگی هایتفکیکی و نیمه تفکیکی نیز همچون ضریب همبستگی پیرسون می توانند مورد آزمون معناداری قرار گیرند.

در کنار ضریب همبستگی پیرسون که تأثیرات فراوانی بر علم آمار دارد سایر ضرایب همبستگی نیز بسته به سطح سنجش متغیرها معرفی شده اند.استیونز(1968) انواعی از مقیاس های اندازه گیری را معرفی کرده است که به عنوان مقیاس های اسمی، ترتیبی، فاصله ای و نسبی شناخته شده اند. انواع ضرایب همبستگی توسعه یافته برای این سطوح اندازه گیری در جدول زیر مشخص شده اند.

در ادامه با توجه به نقش با اهمیتی که همبستگی(واریانس مشترک) در مدل سازی معادله ساختاری بازی می کند، عواملی را طرح می کنیم که بر ضرایب همبستگی اثر می گذارند.

2- عوامل موثر بر ضرایب همبستگی

عوامل اصلی در این رابطه عبارتند از: سطح اندازه گیری، محدودیت دامنه تغییرات مقادیر(تغییر پذیری، چولگی و کشیدگی)، داد های از دست رفته، غیر خطی بودن، مقادیر دورافتاده ، تصحیح تضعیف و موارد مرتبط با تغییر نمونه گیری، فاصله اطمینان، حجم اثر، معناداری و توان بیان شده در برآوردهای خودگردان.

1-2. سطح اندازه گیری و دامنه تغییرات مقادیر

چهار نوع یا سطح اندازه گیری برای مقیاس های سنجش متغیرهای اسمی ، ترتیبی، فاصله ای و نسبی تعریف شده است (استیونز 1968).در مدل سازی معادله ساختاری هر یک از انواع چهارگانه ی مذکور را می توان در ساخت مدل مشارکت داد. مدل سازی معادله ساختاری به متغیرهای اندازه گیری شده در سطح فاصله ای یا نسبی نیاز داشته و لذا ضرایب همبستگی گشتاوری پیرسون دررگرسیون، تحلیل مسیر، تحلیل عاملی و مدل سازی معادله ساختاری مورد استفاده قرار می گیرد.همچنین لازم است که مقادیر متغیرهای فاصله ای و نسبی برای محاسبه واریانس دارای دامنه تغییرات به اندازه کافی بزرگ باشند.اگر دامنه تغییرات نمرات محدود باشد شدت همبستگی کاهش می یابد.

نکته ی دیگری که در مورد همبستگی بین مقادیر بایستی بدان اهمیت داده شود این است که اگر توزیع متغیرها به طور گسترده ای واگرا هستند، همبستگی می تواند تحت تأثیر قرار گیرد.برای جلوگیری از این موضوع تغییر شکل هایی مانند تبدیل ریشه دوم، تبدیل لگاریتمی، تبدبل معکوس و …پیشنهاد می شود.

2-2. غیر خطی بودن

ضریب همبستگی پیرسون نشان دهنده ی درجه رابطه خطی بین دو متغیر است.بنابراین ممکن است دو متغیری که دارای رابطه ی غیر خطی با یکدیگر هستند براساس این ضریب رابطه ای را نشان ندهند. در اینجا از ضریب اتا به عنوان شاخصی برای رابطه غیرخطی بین دو متغیر و با آزمون اثرات خطی ، درجه دوم و درجه سوم استفاده می شود.

3-2. داده های از دست رفته

در یک ماتریس همبستگی با چندین متغیر، ضرایب همبستگی متفاوتی برای حجم نمونه های متفاوت می توانند محاسبه شوند.حذف انفرادی یا زوجی آزمودنی ها منجر به تفاوت در حجم نمونه برای ضرایب همبستگی موجود در ماتریس همبستگی می شود.

یک رویکرد مقدماتی در برخورد با داده های از دست رفته ، حذف هر مورد مشاهده شده ای است که دارای داده ی از دست رفته باشد. اما این روش توصیه نمی شود چراکه باعث از دست رفتن اطلاعات برای سایر متغیرها خواهد شد.روش دیگرحذف زوجی می باشد، این رویکرد داده ها را تنها هنگامی کنار می گذارد که آن ها برای دو متغیر از متغیرهای گزینش شده در تحلیل دارای داده از دست رفته باشند. سومین رویکرد که جایگزین کردن داده ها است، مقادیر از دست رفته را با یک برآورد جایگزین میکند. به عنوان مثال میانگین یک متغیر برای داده های موجود، با مقادیر از دست رفته برای کلیه موارد داده های فاقد داده همان متغیر جایگزین می شود.

4-2. مقادیر دور افتاده

ضریب همبستگی پیرسون به طور قابل توجهی به وسیله ی یک داده ی دورافتاده منفرد چه برای X و چه برای Y تحت تأثیر قرار می گیرد. در پژوهش های بسیاری این موضوع به دقت مورد بررسی قرار گرفته است که چگونه داده های دور افتاده متفاوت برای x یا Y یا هردو روبط همبستگی را تحت تأثیر قرار می دهند و چگونه می توان با استفاده از آماره های استوارار به تحلیل بهتری دست یافت.

5-2. تصحیح تضعیف

یک مفروضه ی اصلی در نظریه اندازه گیری این است که داده های مشاهده شده دارای خطای سنجش هستند. یک ضریب همبستگی پیرسون بسته به اینکه آیا آن ضریب با نمرات مشاهده شده (دارای خطا) یا نمرات واقعی(هنگامی که خطای سنجش را کنار گذاشته ایم) محاسبه شود مقادیر متفاوتی را نشان می دهد. ضریب همبستگی پیرسون می تواند برای خطاهای سنجش تضعیف کننده و ناپایدار در نمرات، تصحیح شده و به این ترتیب به یک مقدار واقعی از ضریب دست یابیم.در عین حال ضریب تصحیح شده می تواند مقداری بیش از 1 را نیز به خود بگیرد. پایین بودن قابلیت اعتماد در متغیرهای مستقل یا وابسته همراه با یک همبستگی بالا بین متغیر مستقل و وابسته می تواند ضریب همبستگی را به بالاتر از مقدار 1 برساند.

6-2. ماتریس های معین غیر مثبت

ضرایب همبستگی بالاتر از مقدار1 در یک ماتریس همبستگی باعث معین و غیر مثبت شدن ماتریس همبستگی می شود.در اینصورت حل معادله مجاز نبوده و برآورد پارامترها قابل محاسبه نمی باشد.

ماتریس کواریانس معین غیر مثبت هنگامی رخ می دهد که دترمینان ماتریس صفر است و یا اینکه محاسبه معکوس ماتریس ممکن نیست. عواملی که چنین وضعیتی را بوجود می آورند عبارتند از ضریب همبستگی بزرگتر از 1، وابستگی خطی در میان متغیرهای مشاهده شده، همخطی در میان متغیرهای مشاهده شده، وجود وتغیری که ترکیب خطی از سایر متغیرها است، حجم نمونه کمتر از تعداد متغیرها، وجود واریانس صفر یا منفی، واریانس-کواریانس(همبستگی) خارج از دامنه تغییرات مجاز(∓1) و مقدار شروع کننده نامناسب در مدل هایی که توسط کاربر تعریف شده اند.

راه حل های ممکن برای حل چنین خطایی عبارتند از : کاهش میزان اشتراک یا تثبیت آن به مقدار کمتر از1، بیرون کشیدن تعدادی از عامل ها، تعریف مقیاس جدید برای متغیرهای مشاهده شده.

7-2. حجم نمونه

در مدل سازی معادله ساختاری، محقق اغلب به حجم نمونه بسیار بزرگتری از حد معمول نیاز دارد تا با حفظ توان لازم به برآوردهای باثبات تری از پارامترها و خطاهای استاندارد دست یابد. همچنین بخشی از نیاز به حجم نمونه به وجود متغیرهای پنهان مربوط است. علاوه برمقادیر مختلفی که برای حجم نمونه پیشنهاد شده است، برخی از قاعده سرانگشتی به ازای هر متغیر 10 واحد نمونه یا به ازای هر متغیر 20 واحد نمونه استفاده کنند. با این حال باید توجه داشت که هرچه حجم نمونه بزرگتر باشد احتمالاً باعث می شود که فرد بتواند با استفاده از روش دو نیمه کردن به اعتبار بیشتری برای مدل ها دست یابد.

منبع: مقدمه ای بر مدل سازی معادله ساختاری ، انتشارات جامعه شناسان. نویسندگان : رندال ای ، شوماخر و ریچارد جی لومکس. ترجمه : دکتر وحید قاسمی.

براي مشاهده ساير مقاله هاي تحليل آماري اين وب سايت بر لينک زير کليک نماييد: صفحه مقاله هاي تحليل آماري

3- مدل سازي معادلات ساختاري چيست؟

پژوهشگر گرامي، چنانچه مايليد در خصوص مدل سازي معادلات ساختاري بيشتر بدانيد، پيشنهاد مي شود به وب سايت ويژه مدل سازي معادله ساختاري با نرم افزار اسمارت پي ال اس (Smart Pls) این شرکت آماری مراجعه نماييد: مدل سازي معادلات ساختاري با نرم افزار اسمارت پي ال اس

ساير منابع مرتبط با نکات تحليلي آماري

در خصوص موضوعات مختلف تحليل آماري مي توانيد از مطالب وب سايت ديگر اين شرکت آماری نيز استفاده نماييد: مقاله و موضوعات تحليل آماري

آزمون معنی داری رگرسیون و ضرایب آن با نرم افزار SPSS

فرضیه ی” ” را در برابر ” حداقل یکی از ها مخالف صفر باشد” آزمون می کنیم .

با توجه به جدول تحلیل واریانس زیر آماره ی آزمون را معرفی می نماییم :

می باشد . با مقدار حاصل از جدول توزیع فیشر مقایسه می شود.

اگر باشد، فرض صفر معنی داری مدل رگرسیون پذیرفته می شود. به عبارت دیگر با اطمینان درصد می توان گفت مدل ارائه شده توسط متغیرهای مستقل موجود به خوبی قادر به بیان تغییرات متغیر وابسته می باشد.

اما در صورتی که فرض صفر رد می شود. یعنی مدل تعریف شده نمی تواند مدل مناسبی برای بیان تغییرات متغیر وابسته باشد.

مثال و خروجی رگرسیون در نرم افزار spss

به عنوان مثال فرض کنید می خواهیم رابطه ی فشارخون سیستولیک و وزن ( ) و سن ( ) را برای مردانی که تقریبا قد یکسانی دارند آزمون کنیم . نتایج حاصل و خروجی رگرسیون به کمک نرم افزار SPSS نسخه 22 به شرح زیر است :

در ابتدای خروجی (اولین جدول) نرم افزار spss، به معرفی مدل می پردازد. اینکه متغیر وابسته چیست و متغیرهای مستقل (پیشگو) کدام هستند. همانطور که در خروجی مشخص است، متغیر وابسته “فشار خون سیستولیک” است و متغیرهای مستقل نیز “سن” و “وزن” هستند.

در دومین جدول خروجی نرم افزار اس پی اس اس برای تحلیل رگرسیون، ضریب تعیین و ضریب تعیین تعمیم یافته آمده است که نشان می دهد چند درصد از تغییرات در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و توسط این مدل رگرسیون تبییین شده است. در اینجا با استفاده از ضریب تعیین تعدیل شده می توان گفت 12.2 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین شده است، که نسبتا پایین است و بهتر است مدل مناسب تری در نظر گرفت.

اما سومین جدول در خروجی های spss مد نظر ما در این مبحث است که معنی داری کلی مدل رگرسیون را آزمون می کند. مقدار آماره ی آزمون معنی داری مدل که همان آماره F است برابر 4.420 است که با مقدار حاصل از جدول توزیع فیشر با p-1=3-1=2 و n-p=50-3=47 درجه ی آزادی مقایسه می شود (عدد 50 تعداد کل مشاهدات است). البته با توجه به p-مقدار آزمون که برابر 0.017 بوده و کمتر از 0.05 است فرض صفر با اطمینان 0.95% درصد رد می شود یعنی مدل موجود با اطمینان 0.95% درصد معنی دار بوده و بر اساس داده های موجود این مدل قادر به بیان تغییرات فشار خون سیستولیک می باشد.

2- آزمون ضرورت وجود هر یک از متغیرهای مستقل در مدل

به منظور بررسی ضرورت وجود هریک از متغیرهای مستقل در مدل یا به عبارت دیگر برای بررسی معنی داری ضرایب متغیرهای مستقل رگرسیون، فرضیه ی را در برابر آزمون می کنیم . آماره ی آزمون به صورت

تعریف می شود و در سطح با مقدار حاصل از جدول توزیع تی استودنت با n-p درجه ی آزادی مقایسه می شود.

چنانچه باشد، فرض صفر پذیرفته می شود یعنی ضرورتی برای وجود متغیر k ام در مدل وجود ندارد و احتمالا می توان این متغیر را از مدل حذف کرد. در صورتی که باشد، فرض صفر رد شده و متغیر مستقل k ام در مدل باقی می ماند و دارای تاثیر معنی داری بر روی متغیر وابسته است.

مثال و تحلیل خروجی spss برای ضرایب رگرسیون

برای مثال فرض کنید می خواهیم رابطه ی فشارخون سیستولیک با وزن ( ) و سن ( ) را برای مردانی که تقریبا قد یکسانی دارند آزمون کنیم و در مورد لزوم وجود هریک از متغیرهای وزن و سن در مدل تصمیم گیری نمائیم. خروجی زیر توسط نرم افزار SPSS بدست آمده است (ادامه خروجی های نمایش داده شده در تصویر قبل):

آماره ی آزمون مربوط به هریک از ها در ستون t value داده شده است .در سطح خطای 0.05% درصد هر یک از آن ها بایستی با

مقایسه شوند . علاوه بر آن به کمک p-مقدار و مقایسه ی آن با α=0.05 نیز می توان در مورد قبول یا رد فرض صفر تصمیم گیری نمود.

مدل حاصل از اطلاعات فشار خون ، سن و وزن 50 نفر به صورت

در این مثال p- مقدار (که نرم افزار spss آنرا با Sig نشان می دهد) مربوط به سن یا همان متغیر کمتر از 0.05 می باشد و فرض صفر برای این متغیر رد می شود یعنی متغیر در مدل باقی می ماند. ولی با اطمینان 0.95 درصد می توان گفت ضرورتی برای وجود در مدل وجود ندارد.

منبع : کتاب مقدمه ای بر مدل های خطی آماری . نوشته ی مایکل کاتنر(Michael H.Kutner) و جان نتر (John Neter).

براي مشاهده ساير مقاله هاي تحليل آماري اين وب سايت بر لينک زير کليک نماييد: صفحه مقاله هاي تحليل آماري

آزمونچی

در SPSS: ارتباط یک متغیر کمی با یک متغیر کیفی دو گروهه . آزمون آماری ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد بین سن و فشار خون سیستولی افراد مورد مطالعه .

فصل سوم : تحلیل داده ها در نرم افزار آماری SPSS. فصل سوم. تحليل داده‌ها. در نرم‌افزار آماري SPSS . براي انجام اين آزمون، از آماره خي- دو پيرسون ( - پيرسون) كه از رابطه.

2 سپتامبر 2012 . راهنمای بکارگیری آزمون های آماری در نرم افزار SPSS . پیوستگی و همبستگی رابطه بین متغیرهاست(مانند پیرسون) یا برای تعیین معنی داری تفاوت .

ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون: برای محاسبه همبستگی دو مجموعه داده استفاده . این آزمون را انجام دهید می توانید از نرم افزار SPSS روند زیر را اجرا کنید: Analyze, .

در مباحث آماری، ضریب همبستگی پیرسون یا ضریب همبستگی حاصل‌ضرب-گشتاور پیرسون میزان همبستگی خطی بین دو متغیر تصادفی را می‌سنجد. مقدار این ضریب .

توضيح در خصوص ضريب همبستگي پيرسون و ضريب همبستگي رتبه اي اسپيرمن و تفاوت اين دو |داراي نماد اعتماد الکترونيک و نماد ساماندهي.

ضریب همبستگی پیرسون پایه ای را برای ارائه و آزمون مدل ها در میان متغیرهای اندازه گیری شده و پنهان مهیا می کند. علاوه برآن همبستگی های تفکیکی و نیمه تفکیکی .

1- برآورد ميزان همبستگي بين دو متغير به كمك نمونه. 2- فاصله اطمينان براي پارامتر همبستگي در جامعه. 3- آزمون همبستگي متغيرهاي كمي پيرسن. 4- تعيين معادله .

انواع روش تحقیق همبستگی پیرسون همبستگی اسپیرمن همبستگی کندال. . برای این منظور از آزمون معنی داری ضریب همبستگی استفاده می‌شود. در این آزمون بررسی .

ضریب همبستگی پیرسون، برای توصیف همبستگی بین دو متغیر که با استفاده از . و محاسبه. آماره آزمون. آماره مناسب برای بررسی معنادار بودن ضریب همبستگی آماره.

Comparison of anxiety sensitivity and cognitive function in students with and without dysgraphia

1 Professor of Psychology, University of Mohaghegh Ardabili.

2 Corresponding Author: M.A in Psychology, Islamic Azad University Ardabil Branch.

Abstract

The aim of this research was to compare the anxiety sensitivity and cognitive function in students with and without dysgraphia. The design of the research was the causal-comparative. The study population included all normal and Dysgraphia elementary students in Rezvanshahr city, Gilan from which 90 subjects were selected through randomized cluster sampling and were divided into two groups. For data collection, the anxiety sensitivity and cognitive function questionnaires were used. And finally, the information obtained was analyzed by SPSS-19 software and through multivariate analysis of variance (MANOVA). The results showed that there is significant difference between anxiety sensitivity and cognitive function in the two groups (p<0.05) in a way that the anxiety sensitivity in students with dysgraphia was more than normal students. Also cognitive performance of the students with dysgraphia was less than normal students. Thus, training plans and consultancy services are of vital importance to decrease Psychological problems of the students with dysgraphia .

Keywords

Full Text

مقدمه

نوشتن یکی از راه­های برقراری ارتباط است و مهارت در آن می­تواند زمینه ساز ارتباط بهتر و کامل­تر با دیگران باشد. در جهان امروز، افراد با انبوهی از اطلاعات و دانش مواجه­اند که برای انتقال و سامان­دهی آن باید از آموزش و مهارت کافی برخوردار شوند. با این حال بسیاری از دانش­آموزان، رغبت و علاقه­ای به نوشتن نشان نمی­دهند؛ زیرا نمی­توانند افکار خود را به روی کاغذ بیاورند. این مسأله می­تواند در پیشرفت تحصیلی آنان تأثیر منفی داشته باشد. مشکلات دانش­آموزان نارسانویس از اختلالات یادگیری مشهودتر است (تبریزی، 2010).

اصطلاح نارسانویسی، به اختلالی در زبان نوشتاری اطلاق می­شود که به جنبه­های مکانیکی و فنی مهارت نوشتن توجه دارد. این اختلال خود را به شکل بدخطی در کودکان دارای هوش متوسط که نارسایی عصبی مشخصی ندارند یا دارای نقص­های آشکار ادراکی- حرکتی نیستند، نشان می­دهد (کریمی، 2010). علائمی که نارسانویسی[1] را از دیگر اختلالات یادگیری جدا می‌سازد که شناخت آن­ها می­تواند تأثیرات نارسانویسی را بر وضعیت شناختی و خلق فرد بیشتر مبرهن سازد. مشکل در نوشتن شکل صحیح حروف و اعداد یکی از این علائم می­باشد. گاهی به ظاهر درست می­نویسند، اما روند نوشتن غلط است. عوامل چندی در دشواری نوشتن املاء و نارسانویسی کودکان ذکر می­شود که عبارتند از: ضعف مهارت­های حرکتی، انتزاعی بودن مطلب، اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات، ضعف حافظه­ی بینایی و شنوایی، دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال دیگر یا در پیوندهای حسی، عدم توجه و دقت (تبریزی، 2010).

از جمله متغیرهای مرتبط با نارسانویسی در کودکان میزان زیاد اضطراب و تمایل به تجربه اضطراب یا در اصطلاح حساسیت اضطرابی می­باشد. اضطراب به عنوان یک عامل نامساعد، سلامت روانی، موفقیت و عملکرد تحصیلی و به موقع دانش‌آموزان را بطور جدی تهدید می کند (نریمانی، حسن‌زاده و ابوالقاسمی، 1391). در این میان، حساسیت اضطرابی به عنوان یک متغیر شناختی، نشان دهنده­ی تفاوت­های فردی است که به وسیله­‌ی ترس از احساسات اضطرابی (ترس از ترس) مشخص می­شود و نشان­دهنده­ی گرایش به فاجعه نمایی در رابطه با پیامدهای چنین احساس­هایی است (ریچیا، اسکمیدت، هوفمند و تیمپانو[2]، 2010). حساسیت اضطرابی یک سازه­ی تفاوت­های فردی است که در آن فرد از نشانه­های بدنی که با انگیختگی اضطرابی (افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، سرگیجه) مرتبط است، می­ترسد و اصولاً از این عقیده ناشی می­شود که این نشانه­ها به پیامدهای بالقوه­ی آسیب­زای اجتماعی، شناختی و بدنی منجر می­شود. به عبارت دیگر گرایش به ترس، تفسیر فاجعه­آمیز نشانه­های اضطراب است و از عوامل سبب‌شناختی ­نگهدارنده و تداوم بخش اکثر اختلالات روانی به ویژه طبقه­ی اختلالات اضطرابی است و در جهت افزایش پاسخ­های اضطرابی و ایجاد ترس از محرک­های برانگیزاننده عمل می­کند. حساسیت اضطرابی به سوگیری­هایی در بازیابی و پردازش اطلاعات مربوط به محرک­های فراخوان اضطراب منجر می‌شود که این خود زمینه را برای ابتلای فرد به اختلالات روانی از جمله نارسانویسی فراهم می‌سازد (گراس[3]، 1999). رضائی و سیف‌نراقی (2006) در پژوهش خود نشان دادند که دانش‌آموزان نارسانویس و عادی در ویژگی­های روان شناختی اضطراب، افسردگی، ناسازگاری اجتماعی و کمبود توجه تفاوت معناداری دارند. دیکون وآبراموویتز[4] (2006) در مطالعه­ای که حساسیت اضطرابی[5] را در افراد مبتلا به اختلالات نوشتاری و افراد بهنجار بررسی کردند، اظهار داشتند که افراد مبتلا به اختلالات نوشتاری، حساسیت اضطرابی بالاتری را نسبت به افراد بهنجار گزارش می‌کنند.

همچنین یکی از متغیرهایی که با اختلالات نوشتاری و زبانی مرتبط است، عملکرد شناختی می­باشد. عملکردشناختی[6] مجموعه فرایند فکری است که به درک و آگاهی از تفکرات و ایده­ها می­انجامد. این مجموعه شامل تمام جنبه­های ادراک، تفکر، استدلال و به یاد آوردن می­باشد (جیمز[7]، 2014). همچنین ثابت شده است که عملکردشناختی (توجه، حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت) با اختلالات نوشتاری و زبانی مرتبط می­باشد (بلیسل[8]، 2004). کوشکی، الیاسوچاوو[9] (2010) در پژوهشی به مطالعه­ی تغییرات جنبشی و جنبش­شناسی دستخط در یک تکلیف نوشتن طولانی در کودکان نارسانویس و عادی پرداخت و نتایج نشان داد که دشواری­های مربوط به دست خط یا نارسانویسی، تأثیر عمیقی بر رشد روانی اجتماعی کودکان دارد و10 تا 30 درصد بچه­های مدرسه، درکنترل و تسلط بر این مهارت مشکل دارند. نودا[10]و همکاران (2013) در تحقیق خود پیرامون ارتباط علائم اختلال بیش فعالی/ کاستی توجه ضرایب همبستگی و آزمونهای معناداری و اختلال هماهنگی رشدی و عملکرد نوشتاری در دانش­آموزان پایه­ی دوم ژاپنی به این یافته رسیدند که توجه پایین، دقت در نوشتن املا و تسلط بر دست خط را پیش­بینی می­کند. در پژوهش دیگری که توسط پرونتی، بارنت، ویلموت و پلامب[11] (2014) انجام گرفت مکث­ها و وقفه­های نوشتاری در کودکان دچار اختلال هماهنگی در رشد به اثبات رسید. آن­ها دریافتند که کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی و سازماندهی رشدی در 60 درصد از تکالیف آزاد نوشتاری محول شده، دچار وقفه شدند. واترز و مالوس- آبراموویتز[12] (2005) نیز در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که دانش­آموزان نارسانویس دوره­ی ابتدایی در نوشتن جمله­ها از فعل­هایی استفاده می‌کنند که با فاعل و قیدهای جمله تناسب ندارد و تا پایان این دوره نوشته­های آن­ها دارای جملات بی­معنا و واژه­های بی­تناسب بود. با توجه به این که فاکتورهای مؤثر در رسانویسی نظیر درست نوشتن، به خاطر سپردن کلمات، حافظه­ی نزدیک، حافظه­ی کوتاه و بلندمدت و . مجموعه عملکرد شناختی فرد را شکل می­دهند، بنابراین این مسأله محتمل می­باشد که آسیب در هر یک از عوامل یاد شده بالا، بتواند به نارسانویسی در فرد منجر شود. نوشتن با توجه به اینکه به عنوان ملموس­ترین و عینی­ترین مهارت ارتباطی، در مقایسه با خواندن از خود سند مکتوب برجای می­گذارد، بیش­تر به آن پرداخته و درباره­ی آن بازخواست می­شود و مسئله­ای چالش­انگیزتر شناخته می­شود. از طرفی تأثیر عملکرد شناختی (توجه، حافظه کوتاه مدت و حافظه بلندمدت) و حساسیت اضطرابی برعملکرد نوشتاری، کم­تر مورد ارزیابی قرارگرفته و باتوجه به اهمیتی که عملکرد ذهنی و یادگیری در سنین مدرسه به ویژه دبستان دارد، این مطالعه با هدف مقایسه­ی حساسیت اضطرابی و عملکرد شناختی در دانش‌آموزان با و بدون نارسانویسی انجام شد.

روش

این پژوهش از نوع علّی- مقایسه­ای بود. در این پژوهش حساسیت اضطرابی و عملکرد شناختی به عنوان متغیرهای وابسته در دانش­آموزان با و بدون نارسانویسی (متغیر مستقل) مقایسه شدند.

جامعه، نمونه و روش نمونه­گیری: جامعه­ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه­ی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی عادی و نارسانویس شهرستان رضوان شهر بود. دانش‌آموزان نارسانویس بر طبق نظر معلمان مدارس و نمرات املای پایان­ترم، تشخیص نارسانویسی را دریافت کرده بودند. از جامعه یاد شده با توجه به هدف پژوهش، نمونه ای به حجم 90 نفر به روش تصادفی خوشه ای انتخاب شد. بدین صورت که ابتدا از بین مدارس ابتدایی، 6 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از بین مدارس انتخاب شده 3 کلاس به صورت تصادفی برگزیده شد. در نهایت از بین کلاس­های انتخاب شده در هر مدرسه بر اساس نظر معلمان و نمرات املای دانش­آموزان، تعداد 45 نفر دانش­آموز نارسانویس انتخاب شدند. جهت مقایسه­ی این دانش‌آموزان، تعداد 45 نفر از دانش­آموزان عادی نیز به همین روش انتخاب شدند. ملاک ورود به این پژوهش برای کودکان نارسانویس، نظر معلمان درباره­ی مهارت نوشتن آن­ها و طبیعی بودن میزان هوش­بهر آن­ها و داشتن نمرات یک انحراف معیار پایین­تر از میانگین بود. باید توجه داشت که حداقل نمونه­ در پژوهش­های علی- مقایسه­ای 15 نفر می­باشد (دلاور، 2007) که در این پژوهش برای افزایش اعتبار بیرونی در هر گروه 45 نفر انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از ابزارهای زیر استفاده شد:

پرسشنامه­ی حساسیت اضطرابی ( [13] ASI ) : پرسشنامه­ی حساسیت اضطرابی یک پرسشنامه­ی خودگزارش­دهی است که 16 گویه دارد. این پرسشنامه توسط ریس و پترسون[14] (1985) ساخته شده و بر اساس مقیاس پنج درجه­ای لیکرتی (خیلی کم = 0 تاخیلی زیاد = 4) است. هر گویه این عقیده را منعکس می­کند که احساسات اضطرابی به صورت ناخوشایند تجربه می­شوند و توان منتهی شدن به پیامد آسیب­زا را دارند. درجه­ی تجربه­ی ترس از نشانه­های اضطرابی با نمرات بالاتر مشخص می­شود. دامنه­ی نمرات بین 0 تا64 است. ساختار این پرسشنامه از سه عاملِ؛ ترس از نگرانی­های بدنی (8 گویه)، ترس از نداشتن کنترل شناختی (4گویه) و ترس از مشاهد هشدن اضطراب توسط دیگران (4 گویه) تشکیل شده است (فلوید، گارفیلد و مارکز[15]، 2005). بررسی ویژگی­های روان­سنجی این مقیاس، ثبات درونی آن را (آلفای بین 80/0 تا 90/0) نشان داده است. اعتبار بازآزمایی بعد از 2 هفته 75/0 و به مدت سه سال 71/0 نشان داده است که حساسیت اضطرابی یک سازه­ی شخصیتی پایدار است (ریس، پترسون، گارسکی و مکنالی[16]، 1986). اعتبار آن در نمونه­ی ایرانی بر اساس سه روش، همسانی درونی، بازآزمایی و تنصیفی محاسبه شد که برای کل مقیاس به ترتیب ضرایب اعتبار 93/0، 95/0 و 97/0 به دست آمد. روایی همزمان از طریق اجرای همزمان با پرسشنامه­ی « SCL-90 » انجام شد که ضریب همبستگی 56/0 حاصل آن بود. ضرایب همبستگی با نمره­ی کل در حد رضایت­بخش و بین 74/0 تا 88/0 متغیر بود. همبستگی بین خرده مقیاس­ها نیز بین 40/0 تا 68/0 متغیر بود (بیرامی، اکبری، قاسم­پور و عظیمی، 2012).

پرسشنامه ارزیابی عملکرد شناختی MMSE) ) : این پرسشنامه توسط فولستین، فولستین و مک هوگ[17] (1975) ساخته شد و متداول­ترین ابزار غربالگری اختلالات شناختی در سطح جهان است که به زبان­های مختلف ترجمه و در فرهنگ­های مختلف استاندارد شده است. این آزمون کوتاه و مختصر بوده و می­توان آن را در 10 دقیقه یا کم­تر اجرا کرد. آزمون مورد نظر به این دلیل برای غربال کردن اختلال­های شناختی ابزار رایجی است که تغییرات هوشی را در طول زمان نشان می­دهد و اثر بالقوه­ی عوامل درمان­شناسی را روی کارکردهای شناختی نشان می­دهد (اوتفرید و استر[18]، 1998). حوزه­های شناختی که در این پرسشنامه مورد ارزیابی قرار می­گیرند عبارتند از: جهت‌یابی[19] (10 سوال)، ثبت کلمات[20] (3 سوال)، توجه و محاسبه[21] (5 سوال)، حافظه­ی نزدیک[22] (3 سوال)، عملکردهای مختلف زبانی[23] (3 سوال) و تفکر دیداری -فضایی[24] (6 سوال). این پرسشنامه دارای 30 سوال و کل امتیاز حاصل از آن، 30 نمره است که نمره­ی کمتر از 23 به احتمال وجود اختلال شناختی اشاره می­کند. هر پاسخ درست یک امتیاز داشته و دامنه نمرات هر آزمودنی بین صفر تا 30 متغیر است. در پژوهش رضائی، یوسف­زاده، موسوی، کاظم­نژاد لیلی و خدادادی (2013) میزان همسانی درونی گویه­های پرسشنامه ارزیابی عملکرد شناختی ( MMSE ) با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 85/0 به دست آمده است.

روش اجرا: پس از اخذ مجوزهای لازم برای شروع پژوهش، هماهنگی­های لازم با مسئولین امر به عمل آمد. سپس آمار مدارس موجود در شهر رضوان­شهر استان گیلان از اداره­ی کل آموزش و پرورش گرفته شد. در مرحله­ی بعد، جهت انتخاب دانش‌آموزان نارسانویس به مدارس مراجعه کرده و نسبت به نمونه­گیری اقدام گردید. قبل از شروع نمونه­گیری ضمن هماهنگی با مدیران مدارس، ساعات بیکاری دانش­آموزان شناسایی و در ساعات تعیینی با مدیران و معاونین مدارس، به آن­ها مراجعه گردید. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز، ابتدا دانش‌آموزان نارسانویس گزارش شده توسط معلمان که نمرات درس املای آن­ها پایین­تر از یک انحراف معیار از میانگین بود، شناسایی و پس از برقراری ارتباط و کاهش حساسیت آزمودنی­ها، راجع به پرسشنامه­ها و دلایل انتخاب آن­ها در نمونه، توضیحات لازم از سوی پژوهشگر راجع به نحوه­ی تکمیل پرسشنامه­ها ارائه گردیده و آزمودنی­ها اقدام به تکمیل پرسشنامه­های مربوط به حساسیت اضطرابی و عملکرد شناختی نمودند. از آزمودنی­ها خواسته شد اگر در تکمیل پرسشنامه­ها با ابهامی مواجه شدند، از پژوهشگر بخواهند توضیح بیشتری جهت روشن شدن مطلب بدهد. در خاتمه از همکاری آنان تقدیر و تشکر به عمل آمد. بعد از تکمیل پرسشنامه­ها توسط آزمودنی، مجموع داده­های جمع­آوری شده، از طریق نرم افزارم آماری 19 spss مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. داده­ها به کمک شاخص­های توصیفی و تحلیل واریانس چندمتغیری مانوا ( MANOVA ) تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج

میانگین سن گروه دانش­آموزان نارسانویس برابر 53/10 سال و دانش‌آموزان بدون نارسانویسی، 33/10 سال می­باشد. طبق نتایج بدست آمده سطح تحصیلات آزمودنی­ها از اول تا ششم ابتدایی بود. بیش­ترین فراوانی در هر دو گروه متعلق به دانش‌آموزان دارای تحصیلات ششم ابتدائی و کم­ترین فراوانی مربوط به دانش‌آموزان اول ابتدائی بوده است. همچنین بیشترین فراوانی در وضعیت اقتصادی، مربوط به وضعیت متوسط (حدود 61 درصد کل نمونه) می­باشد. 7/26 درصد از دانش‌آموزان نارسانویس وضعیت اقتصادی پایین، 2/62 درصد متوسط و 1/11 درصد از گروه دانش‌آموزان نارسانویس، دارای وضعیت اقتصادی خوب بودند. همچنین 1/31 درصد از دانش‌آموزان عادی، دارای وضعیت اقتصادی پایین، 1/51 درصد متوسط و 8/17 درصد وضعیت اقتصادی خوبی داشتند. جدول 1، میانگین و انحراف معیار نمرات حساسیت اضطرابی و عملکرد شناختی را در افراد نمونه مورد مطالعه نشان می­دهد.

جدول 1. میانگین و انحراف معیار حساسیت اضطرابی و خرده مقیاس­های آن در گروه­های مورد مطالعه